کتامین؛ دارویی که از بیهوشی تا اعتیاد خطرناک پیش می‌رود
در مرکز «کمپ ترک اعتیاد رودهن»، بارها بیمارانی مراجعه کرده‌اند که داستان زندگی‌شان با نام دارویی آغاز می‌شود که در ابتدا برای نجات بیماران از درد و بیهوشی ساخته شد، اما به‌مرور به دام اعتیاد افتادند. دارویی که روزی در اتاق عمل برای نجات جان انسان‌ها استفاده می‌شد، امروز برای برخی، مسیری به‌سوی وابستگی و نابودی شده است: کتامین.
کتامین یکی از داروهای بیهوشی با اثر سریع است که در دهه ۱۹۶۰ میلادی توسط ارتش آمریکا برای استفاده در میدان‌های نبرد تولید شد. پزشکان به آن لقب داروی «بیهوشی بی‌خطر» دادند، زیرا بدون قطع تنفس، درد را مهار می‌کرد. با این حال، همان ویژگی که در اتاق جراحی مفید بود، در خارج از بیمارستان تبدیل به ابزاری برای توهم و تجربه‌های ذهنی خطرناک شد.
کتامین با مهار گیرنده‌های NMDA در مغز، مسیر انتقال درد و ارتباط طبیعی میان ذهن و احساسات را تغییر می‌دهد. این عمل باعث می‌شود بیمار حس جدایی از بدن و محیط را تجربه کند. همین اتفاق در مصرف تفریحی، به «سفر کتامین» مشهور است؛ حالتی میان خواب و توهم که برخی آن را جذاب توصیف می‌کنند اما در اصل نشانه‌ی قطع ارتباط مغز با واقعیت است.
کاربردهای درمانی کتامین؛ چاقوی دولبه‌ی پزشکی نوین
در پزشکی نوین، کتامین هنوز یکی از ابزارهای ارزشمند برای کنترل دردهای شدید، بیهوشی در جراحی‌های کوتاه، و حتی درمان افسردگی مقاوم محسوب می‌شود. برخی کلینیک‌های روان‌پزشکی از فرم اسپری بینی آن (اسکتامین یا Spravato) برای درمان افسردگی استفاده می‌کنند؛ زیرا تأثیری سریع‌تر از داروهای معمول دارد. بیماران تحت نظر پزشک، با دوزهای دقیق و کنترل‌شده از آن بهره می‌گیرند و پس از هر جلسه باید مدتی تحت مراقبت باشند.
اما همین خاصیت آرام‌بخشی و ایجاد تغییر در ادراک، زمینه‌ساز سوءمصرف شده است. کسانی که برای نخستین بار کتامین را خارج از محیط درمانی مصرف می‌کنند، معمولاً به دنبال آرامش یا تجربه ذهنی متفاوت هستند؛ اما بی‌آنکه بدانند، مغز آن‌ها خیلی زود به احساس جدایی ناشی از دارو وابسته می‌شود. این وابستگی در ابتدا روانی است و بعد به چرخه‌ای تکرارشونده از نیاز، پشیمانی و بازگشت منتهی می‌گردد؛ آنچه در کمپ‌های ترک اعتیاد به‌خوبی شناخته شده است.
کتامین و مسیر پنهان به سوی وابستگی
اعتیاد به کتامین بیشتر روانی است تا جسمی، اما درست به همان اندازه ویرانگر. فردی که برای مدتی این دارو را صرفاً برای تفریح یا فرار از اضطراب مصرف کرده، به‌مرور متوجه می‌شود که بدون آن توان تمرکز، خواب یا آرامش ندارد. این وابستگی ذهنی باعث می‌شود فرد به دنبال دوزهای بالاتر برود. در نهایت سیستم عصبی و مغزی او دچار فروپاشی عملکردی می‌شود.
اثر کوتاه‌مدت کتامین گاهی ماهیت فریبنده دارد. در لحظه، فرد احساس سبکی و گریز از واقعیت را تجربه می‌کند؛ اما پس از کاهش اثر دارو، دچار افسردگی، بی‌قراری و خشم درونی می‌شود. همین نوسان میان لذت و سقوط احساسی، پایه‌ی چرخه‌ی اعتیاد را تشکیل می‌دهد.
عوارض جسمی و روانی مصرف کتامین
مصرف طولانی یا نادرست کتامین می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر سلامت جسم و ذهن بگذارد. از نظر جسمی، مهم‌ترین آسیب آن تخریب مثانه و کلیه است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سوءمصرف‌کنندگان کتامین اغلب با سندرمی مواجه می‌شوند که التهاب شدید مثانه و ناتوانی در کنترل ادرار را به همراه دارد.
علاوه بر آن، افزایش ناگهانی فشارخون، تپش قلب، تهوع، تاری دید و از دست دادن تعادل از نشانه‌های رایج مصرف کتامین است. در موارد حاد، مصرف همزمان آن با الکل یا داروهای آرام‌بخش می‌تواند منجر به ایست تنفسی یا حتی مرگ شود.
از نظر روانی، کتامین با تحریک ناحیه‌های خاصی از مغز احساس واقعیت را مختل می‌کند. مصرف‌کننده ممکن است توهم‌های دیداری و شنیداری، احساس جدا شدن از بدن یا از دست دادن زمان را تجربه کند. استفاده مکرر منجر به فرسایش حافظه کوتاه‌مدت، کاهش تمرکز و اختلال در تصمیم‌گیری می‌شود. به همین دلیل بسیاری از قربانیان اعتیاد به کتامین نیازمند درمان روان‌شناختی گسترده در کنار درمان دارویی هستند.
سوءمصرف کتامین؛ از کنجکاوی تا سقوط
در سال‌های اخیر ورود کتامین به بازار غیرقانونی، شکل تازه‌ای از اعتیاد را ایجاد کرده است. پودر کتامین اغلب از تبخیر داروی تزریقی به‌دست می‌آید و در این فرآیند بسیاری از ناخالصی‌های خطرناک وارد ترکیب می‌شوند. افرادی که این پودر را استنشاق می‌کنند یا تزریق غیرپزشکی انجام می‌دهند، در واقع ماده‌ای ناشناخته و سمی را وارد بدن خود می‌نمایند.
مصرف تفریحی کتامین معمولاً با حس جدایی از بدن و درک غیرعادی از زمان آغاز می‌شود. برخی کاربران به حالتی به نام «K-hole» می‌رسند – وضعیتی که فرد هنوز بیدار است اما نمی‌تواند حرف بزند یا حرکت کند و احساس می‌کند از بدنش جدا شده است. این تجربه ممکن است در ظاهر کوتاه باشد، اما اثرات عصبی و روانی آن تا مدت‌ها ادامه پیدا می‌کند.
مسیر ترک کتامین و نقش کمپ‌های تخصصی
درمان و ترک کتامین پیچیده‌تر از بسیاری از انواع اعتیاد است، زیرا وابستگی روانی آن از درون ذهن آغاز می‌شود. فرد باید بیاموزد چگونه بدون توسل به تجربه‌ی دارو، دوباره با واقعیت و احساسات طبیعی ارتباط برقرار کند. این فرآیند تنها با کمک متخصصان ممکن است.
در کمپ ترک اعتیاد راهی بسوی نور، فرایند ترک کتامین به‌صورت مرحله‌ای و علمی انجام می‌شود. اولین گام، سم‌زدایی پزشکی زیر نظارت پزشک است تا بدن از باقیمانده دارو پاک شود. مرحله بعد شامل درمان‌های روان‌پزشکی و جلسات شناختی-رفتاری است که به بیمار کمک می‌کند ریشه ذهنی وابستگی را بشناسد. در این مرکز، از تکنیک‌های روان‌درمانی و گروه‌درمانی برای بازگرداندن عزت‌نفس و کنترل ذهنی استفاده می‌شود.
ترک اعتیاد به کتامین نیازمند صبر و حمایت خانوادگی است. بسیاری از بیماران در آغاز درمان با احساس پوچی و نگرانی مواجه می‌شوند، اما حضور مداوم در محیط ایمن کمپ ترک اعتیاد رودهن یا کلینیک ترک اعتیاد بومهن وضعیت را پایدارتر می‌کند. وقتی بدن به آرامش فیزیولوژیکی بازمی‌گردد، به‌تدریج توان تمرکز، خواب و انرژی ذهنی نیز ترمیم می‌شود.
پیشگیری؛ کلید نجات از اعتیاد پنهان
یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با گسترش اعتیاد به کتامین، آگاهی‌رسانی عمومی است. بسیاری از مصرف‌کنندگان اولیه حتی نمی‌دانند دارویی که استفاده می‌کنند، پیش‌تر برای بیهوشی در حیوانات یا جراحی‌های خاص انسان‌ها ساخته شده است. آگاهی از خطرات و عوارض این دارو، مهم‌ترین گام در پیشگیری از وابستگی است.
نهادهای درمانی و مراکز تخصصی ترک اعتیاد باید علاوه بر درمان بیماران، در آموزش خانواده‌ها و نوجوانان نیز نقش فعالی ایفا کنند. اطلاع از عوارضی مانند تخریب مثانه، توهم مزمن و آسیب شناختی مغز می‌تواند از اولین قدم‌های مصرف جلوگیری کند.
آینده کتامین؛ بین درمان و تهدید
با وجود تمام خطرات، کتامین از نظر علمی هنوز یکی از داروهای موردبحث در حوزه درمان اختلالات افسردگی شدید و دردهای غیرقابل کنترل است. پژوهشگران تلاش می‌کنند راه‌هایی پیدا کنند تا اثرات مفید آن حفظ شود، بی‌آنکه سبب وابستگی و سوءمصرف شود. نسخه‌های جدید و ایمن‌تر این دارو مانند اسکتامین زیر نظارت دقیق استفاده می‌شوند تا تعادل میان درمان و خطر برقرار بماند.
در عین حال، جامعه باید متوجه بماند که هر داروی قدرتمندی چنان‌چه خارج از چارچوب پزشکی مصرف شود، می‌تواند به سرعت از درمانگر به ویرانگر تبدیل شود. کتامین نمونه بارز این واقعیت است: دارویی که روزی برای بیهوشی تهیه شد و امروز در لیست مواد اعتیادآور قرار دارد.
سخن پایانی؛ بازگشت از لبه‌ی بیهوشی
اگر فردی یا یکی از نزدیکانتان به سوءمصرف کتامین دچار شده است، باید بدانید امید هنوز زنده است. مسیر بازگشت با کمک متخصصان ممکن است. در کمپ ترک اعتیاد راهی بسوی نور، برنامه‌های علمی ترک کتامین، شامل درمان دارویی، مشاوره‌های روان‌شناختی و حمایت اجتماعی، فراهم شده تا فرد بتواند دوباره در مسیر تعادل و سلامت قرار گیرد.
این مرکز، همچون کلینیک ترک اعتیاد بومهن و کمپ ترک اعتیاد رودهن، به عنوان یکی از پیشروترین مراکز بازتوانی بیماران اعتیاد در شرق تهران شناخته می‌شود. هدف آن‌ها بازگرداندن انسان‌ها به زندگی عادی، با احترام، عشق و مراقبت است. ترک اعتیاد تنها به معنای پایان مصرف نیست؛ یعنی آغاز دوباره‌ای آگاهانه، در دنیایی بدون وابستگی.