آیا اعتیاد ارثی است؟
آیا اعتیاد صرفاً یک انتخاب است یا ریشه‌های بیولوژیکی عمیق‌تری دارد؟ این پرسشی است که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده است. به‌ویژه برای کسانی که در خانواده‌شان با این مشکل دست و پنجه نرم کرده‌اند، این سؤال که آیا اعتیاد می‌تواند ارثی باشد، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند.
در نگاه اول، شاید این‌طور به نظر برسد که فردی که به مواد مخدر روی می‌آورد، تنها یک تصمیم نادرست گرفته است؛ اما تحقیقات علمی گسترده‌ای که طی دهه‌های اخیر انجام شده، نشان می‌دهد که پدیده اعتیاد بسیار پیچیده‌تر از یک انتخاب ساده است. در واقع، ژنتیک نقش مهمی در آسیب‌پذیری افراد در برابر اعتیاد ایفا می‌کند. این نقش تا حدی است که بسیاری از دانشمندان، اعتیاد را یک بیماری مغزی مزمن و عودکننده می‌دانند که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار دارد.
نقش ژنتیک در آسیب‌پذیری در برابر اعتیاد
اگرچه نمی‌توان یک ژن واحد را مسئول بروز اعتیاد دانست، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که حدود نیمی از خطر ابتلا به این بیماری به عوامل ژنتیکی بستگی دارد. این بدان معناست که برخی افراد، به دلیل آرایش ژنتیکی خود، بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به اعتیاد هستند. این استعداد ژنتیکی به واسطه تأثیر ژن‌ها بر عملکرد سیستم‌های مختلف بدن، به ویژه سیستم پاداش مغز، ایجاد می‌شود. سیستم پاداش مغز، مجموعه‌ای از مدارهای عصبی است که وظیفه پاداش دادن به رفتارهای بقامحور مانند غذا خوردن و روابط اجتماعی را بر عهده دارد.
مواد مخدر با دستکاری این سیستم، باعث ترشح شدید دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی مرتبط با حس لذت، می‌شوند. این ترشح دوپامین، تجربه لذت‌بخش کاذبی را ایجاد می‌کند که فرد را به مصرف مجدد مواد ترغیب می‌کند. برخی ژن‌ها می‌توانند بر میزان دوپامین تولید شده یا تعداد گیرنده‌های دوپامین در مغز تأثیر بگذارند. برای مثال، ژن‌هایی مانند ADH1B و ALDH2 در متابولیسم الکل نقش دارند. افرادی که نقص ژنتیکی در این ژن‌ها دارند، ممکن است پس از مصرف الکل، علائم ناخوشایند کمتری را تجربه کنند، که این موضوع باعث می‌شود بیشتر مستعد مصرف الکل و در نهایت ابتلا به اعتیاد به آن شوند.
علاوه بر این، ژن‌های دیگری مانند CHRNA2 با اعتیاد به حشیش و HIST1H2BD با اعتیاد به کوکائین مرتبط شناخته شده‌اند. با این حال، باید تأکید کرد که داشتن این ژن‌ها به معنای قطعی بودن ابتلا به اعتیاد نیست. ژن‌ها تنها پتانسیل و زمینه‌سازی را فراهم می‌کنند و عوامل محیطی تعیین‌کننده نهایی هستند که این پتانسیل به واقعیت تبدیل شود یا خیر.
عوامل محیطی و تعامل پیچیده با ژنتیک
اگرچه ژنتیک نقش مهمی در اعتیاد دارد، اما این بیماری نتیجه تعامل پیچیده ژن‌ها با محیط است. محیط اطراف فرد، از دوران کودکی تا بزرگسالی، می‌تواند تأثیر شگرفی بر فعال شدن یا غیرفعال شدن ژن‌های مرتبط با اعتیاد داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی، نحوه تربیت در دوران کودکی است.
کودکانی که در معرض خشونت خانگی، سوءاستفاده، یا بی‌توجهی قرار می‌گیرند، در آینده بیشتر مستعد ابتلا به اعتیاد هستند. مشاهده مصرف مواد مخدر یا الکل توسط والدین نیز یک عامل خطر بسیار جدی محسوب می‌شود. در واقع، کودکانی که والدین معتاد دارند، هشت برابر بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. علاوه بر محیط خانه، عوامل اجتماعی نیز نقش بسزایی در این زمینه دارند.
زندگی در مناطقی با نرخ بالای جرم و جنایت، دسترسی آسان به مواد مخدر و قرار گرفتن در گروه همسالانی که رفتارهای پرخطر دارند، همگی می‌توانند زمینه را برای شروع مصرف مواد فراهم کنند. بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نیز می‌توانند به عنوان یک عامل خطر محیطی عمل کنند. بسیاری از افراد برای مقابله با علائم ناخوشایند این بیماری‌ها، به مواد مخدر روی می‌آورند و این خود یک چرخه معیوب را آغاز می‌کند که به این بیماری ختم می‌شود.
شکستن زنجیر سرنوشت: آیا اعتیاد قابل پیشگیری و درمان است؟
با توجه به نقش ۵۰ درصدی عوامل ژنتیکی و ۵۰ درصدی عوامل محیطی و ضعف در مهارت‌های مقابله‌ای، می‌توان گفت که این بیماری ارثی نیست، بلکه یک استعداد ژنتیکی است که در صورت مواجهه با شرایط محیطی نامناسب فعال می‌شود. خبر خوب این است که ژن‌ها سرنوشت ما را تعیین نمی‌کنند. با آگاهی از این استعداد و اقدام به موقع، می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد و حتی آن را درمان نمود. پیشگیری از اعتیاد در افرادی که سابقه خانوادگی دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
این اقدامات می‌تواند شامل آموزش مهارت‌های مقابله با استرس، تقویت اعتماد به نفس، و دوری از محیط‌ها و دوستان پرخطر باشد. ورزش، مدیتیشن و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی سالم نیز به کاهش استرس و در نتیجه کاهش تمایل به مصرف مواد کمک می‌کند. برای کسانی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، ترک اعتیاد تنها راه رهایی است. درمان اعتیاد نیازمند یک رویکرد جامع است که هم به جنبه‌های جسمی و هم به جنبه‌های روانی بیماری بپردازد.
این فرآیند اغلب شامل درمان‌های دارویی، مشاوره فردی و گروه‌درمانی می‌شود. همچنین، حمایت خانواده و دوستان در این مسیر نقشی حیاتی دارد. یکی از بهترین راهکارها برای درمان، مراجعه به کمپ ترک معتبر است. در این مراکز، افراد در محیطی امن و تحت نظارت متخصصان، فرآیند درمانی را طی می‌کنند.
حمایت از عزیزان در این مسیر، به آن‌ها کمک می‌کند تا احساس تنهایی نکرده و با انگیزه‌ای قوی‌تر برای بهبودی تلاش کنند. در نهایت، با وجود نقش ژنتیک، اعتیاد یک سرنوشت محتوم نیست. با آگاهی از عوامل خطر و به کارگیری راهکارهای پیشگیرانه و درمانی، می‌توان از این بیماری پیچیده رهایی یافت و به زندگی سالم و پربار بازگشت.
موسسه راهی به سوی نور: موسسه راهی به سوی نور به عنوان بهترین کمپ ترک اعتیاد تهران، با ارائه خدمات درمانی تخصصی و پشتیبانی همه جانبه، در کنار شما و عزیزانتان است تا در مسیر رهایی از اعتیاد قدم بردارید. این موسسه با بهره‌گیری از کادری مجرب و برنامه‌های درمانی به‌روز، پشتیبانی از عزیزان را نیز جزئی از فرآیند درمان می‌داند و محیطی امن و حمایتی برای بهبودی فراهم می‌آورد.